افضلیت اهل بیت(ع)

از حدیث ثقلین برتری اهل بیت پیامبر(ص) بر دیگران نیز به روشنی به دست می آید؛ زیرا پیامبر(ص) آنان را در کنار قرآن قرار داده است و قرآن را ثقل اکبر و اهل بیت را ثقل اصغر نامیده است و فرد دیگری را در ردیف قرآن قرار نداده است. بنابراین همان گونه که قرآن کریم که کلام الهی است، بر مسلمانان برتری دارد، اهل بیت نیز که در کنار قرآن و ملازم با آن هستند، بر دیگران برترند. سعدالدّین تفتازانی در این باره گفته است:

مفادّ آیه تطهیر و حدیث ثقلین برتری اهل بیت بر دیگران است و ملاک برتری آنان، صرف انتساب آنها به پیامبر نیست؛ زیرا بر اساس کتاب و سنّت و اجماع، ملاک برتری علم و تقواست. این ملاک در اهل بیت وجود دارد، این مطلب از قرار گرفتن آنان در کنار قرآن و وجوب تمسّک به آنان به دست می آید؛ زیرا تمسّک به قرآن جز عمل به علم و هدایت قرآن نیست، همین گونه است تمسّک به عترت.

نکاتی در مورد ولایت و رهبری اهل بیت

نکته درخور توجه در این باره این است که در بسیاری از نقل‌های حدیث ثقلین، هم تمسک به اهل بیت بیان شده است و هم ولایت امیرالمؤمنین (ع). به عبارت دیگر در جریان غدیر خم، پیامبر گرامی (ص) هم درباره عترت و اهل بیت خود سخن گفت و مسلمانان را به پیروی از آنان سفارش کرد و هم امیرالمؤمنین (ع) را به عنوان ولی و رهبر امت اسلامی پس از خود معرفی کرد. پیامبر (ص) با این کار نشان داد که ولایت و رهبری امیرالمؤمنین (ع) نخستین گام در جهت تحقق بخشیدن به مفاد حدیث ثقلین است.

نکته دیگر این که در برخی از نقل‌های حدیث ثقلین، از قرآن و اهل بیت با عنوان «خلیفتین» تعبیر شده است: إنّی ترکت فیکم خلیفتین: کتاب اللّه وأهل بیتی، مطابق این حدیث، اهل بیت، جانشینان پیامبرند، و جانشینی آنان همه جانبه است.

در حدیث دیگری پس از بیان این که پیامبر (ص) قرآن و عترت را به عنوان دو میراث گرانبهای خود برای امت اسلامی معرفی کرده این مطلب بیان شده است که «زمین هیچ گاه از اهل بیت خالی نخواهد بود، زیرا اگر چنان شود، زمین بر اهلش خشم خواهد گرفت.» سپس فرمود: «خدایا تو هرگز زمین را از حجت خود خالی نخواهی گذاشت، آنان از نظر تعداد اندک و از نظر منزلت در پیشگاهت بزرگ‌ترین مقام را دارند.». بنابراین، اهل بیت، حجت‌های خداوند بر زمین‌اند، و امامت و رهبری متعلق به حجت‌های خداوند است.

گواه دیگر بر این که حدیث ثقلین بر امامت اهل بیت (ع) دلالت می‌کند این است که امیرالمؤمنین (ع) در مواردی به آن احتجاج کرده‌اند که روز شوری از آن جمله است.

مورد دیگر، احتجاج با طلحه ، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابی وقّاص است، و مورد دیگر، احتجاج وی در زمان خلافت عثمان و در مسجد پیامبر، در برابر جمعی از صحابه است.

احمد ابن حنبل از ابوهریره روایت می‌کند که پیامبر (ص) به علی، حسن، حسین و فاطمه علیهم السلام نگریست و گفت: «انا حرب لمن حاربکم و سلم لمن سالمکم/من در جنگم با کسی که شما با او در جنگید و در صلح و آشتی‌ام با کسی که شما با او در صلحید.» از این روایت نیز استفاده می‌شود که اطاعت از این افراد واجب است. 

ولایت و رهبری اهل بیت

ولایت و رهبری اهل بیت دلایل عقلی و نقلی بسیاری دارد.

از نظر عقل و با توجه به فلسفه امامت، عصمت یکی از مهم‌ترین شرایط امام است. آیاتی از قرآن نیز بر این مطلب دلالت می‌کند (ر.ک: آیه اولی الأمر و آیه صادقین).

از سوی دیگر، اهل بیت از ویژگی عصمت برخوردارند، بنابراین امامت و رهبری امت اسلامی پس از پیامبر گرامی (ص) به آنان اختصاص دارد.

علاوه بر این، اطاعت از اهل بیت چنان که گذشت واجب است. دلایل وجوب پیروی از اهل بیت اطلاق دارد و همه بایدها و نبایدهای مربوط به زندگی مسلمانان را شامل می‌شود و در این جهت تفاوتی میان مسایل عبادی، اقتصادی و سیاسی و فرهنگی وجود ندارد. به عنوان مثال در آیه اولی الأمر، اطاعت از اولی الأمر همان جایگاه و گستره‌ای را دارد که اطاعت از پیامبر (ص) دارد. اولی الأمر چنان که بیان گردید از ویژگی عصمت برخوردارند و این ویژگی به اهل بیت پیامبر (ص) اختصاص دارد.

از مباحث مربوط به مودت اهل بیت روشن می‌شود که مودت جنبه طریقی (مقدماتی) دارد و غرض اصلی این است که مردم راه حق را بشناسند و با پیمودن آن به سعادت و رستگاری برسند، شناخت راه حق و پیمودن آن نیز همه عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی، عبادی و سیاسی را دربر می‌گیرد. 

استدلال به سیره پیامبر

فخرالدین رازی، مفسر و متکلم بزرگ شافعی‌مذهب قرن ششم، بر وجوب محبت اهل بیت این گونه استدلال کرده است: «شکی نیست که پیامبر(ص) علی، فاطمه، حسن و حسن (ع(را دوست می‌داشت، بر این اساس، این عمل بر همه امت واجب است زیرا خداوند فرموده است: و از او پیروی کنید تا هدایت شوید (اعراف۱۵۸). و نیز فرموده است: بگو: اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد. و نیز فرموده است: (لقد کان لکم فی رسول اللّه أُسوة حسنة).

وی، آل محمد(ص) را به علی، فاطمه، حسن و حسین تفسیر کرده و گفته است: «آل محمد کسانی‌اند که نسبت آنان به پیامبر(ص) بازمی گردد، بنابراین، هر کس نسبتش با پیامبر شدیدتر و کامل‌تر باشد، آل او خواهد بود. و شکی نیست که فاطمه، علی، حسن وحسین(ع) با پیامبر(ص) شدیدترین تعلق را داشتند. بنابراین، آنان آل پیامبرند. آن گاه به روایتی استشهاد کرده است که زمخشری نقل کرده که هنگامی که آیه مودت نازل شد، از پیامبر(ص) پرسیدند اقربای شما که محبّت آنها بر ما واجب است، چه کسانی‌اند، پیامبر(ص) فرمود: علی، فاطمه و دو پسر آنان است».

در احادیث

طبری از ابودیلم روایت کرده که هنگامی که علی بن الحسین(ع) را به صورت اسیر وارد دمشق کردند، مردی شامی برپا خاست و از کشته شدن امام حسین(ع) و یارانش و اسیر شدن زن و فرزندانش اظهار خوشحالی کرد. حضرت سجاد (علیه‌السلام) به او گفت: آیا آیه قل لا أسألکم علیه أجراً إلاّ المودة فی القربی را قرائت کرده ای؟ آن مرد گفت: آیا مقصود از قُربی شما هستید، امام(ع) پاسخ داد:آری.

ابن عساکر از امام حسین(ع) روایت کرده که فرمود: «قرابتی که خداوند آن را عظیم شمرده و رعایت آن را واجب کرده، و اجر رسالت قرار داده، قرابت ما اهل بیت است».

حافظ ابوعبداللّه گنجی، محدث شافعی‌مذهب، از طبرانی روایت کرده که پیامبر(ص) فرمود: «خداوند پیامبران را از درخت‌های گوناگونی (سرچشمه‌های مختلفی) آفرید و من و علی را از یک درخت (منشأ) آفرید. من ریشه آن درخت و علی شاخه آن، فاطمه لقاح و حسن و حسین میوه‌های آن هستند. هر کس به یکی از آنها درآویزد نجات یافته و هر کس روی برگرداند، سقوط خواهد کرد. و اگر فردی سه هزار سال میان صفا و مروه عبادت کند و محبت ما را نداشته باشد، خداوند او را به دوزخ خواهد افکند، سپس آیه قل لا أسألکم علیه أجراً إلاّ المودة فی القربی را تلاوت کردند» ابوعبداللّه گنجی درباره سند حدیث گفته است: «هذا حدیث حسن عال».

در آیه مودت

در آیه مودت دوستی خویشاوندان پیامبر(ص) مزد رسالت آن حضرت معرفی شده است. مقصود از قربی (خویشاوندان) در این آیه همان کسانی‌اند که آیه تطهیر در مورد آنان نازل شده است. چنان که حاکم نیشابوری روایت کرده است که حسن بن علی(ع) پس از شهادت علی بن ابیطالب(ع) برای مردم سخنرانی کرد و به معرفی خود پرداخت و گفت:

من از اهل بیتی هستم که جبرئیل به سوی آنان فرود می‌آمد، ومن از اهل بیتی هستم که خداوند هرگونه پلیدی را از آنان دور ساخته است. و من از اهل بیتی هستم که خداوند مودّت آنان را بر هر مسلمانی واجب کرده و فرموده است: بگو: به ازای آن (رسالت) پاداشی از شما خواستار نیستم مگر دوستی درباره خویشاوندان و هر کس نیکی به جای آورد برای او در ثواب آن خواهیم افزود.[آیه مودت] به‌جای آوردن نیکی، مودت ما اهل بیت است».

به نقل خوارزمی از ابن عباس، هنگامی که آیه «المودّة فی القربی» نازل شد، کسانی به پیامبر(ص) گفتند: این خویشاوندان تو که مودّت آنان بر ما واجب شده، چه کسانی‌اند؟ پیامبر(ص) پاسخ داد: علی، فاطمه و دو پسرشان».

مودّت و محبّت اهل بیت

در وجوب محبّت اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نمی‌توان تردید کرد.

در آیه مودت “قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی“ (شوری/۲۳) دوستی خویشاوندان پیامبر (ص) به عنوان مزد رسالت آن حضرت به شمار آمده است. مقصود از قُربی (خویشاوندان) در این آیه همان کسانی‌اند که آیه تطهیر در مورد آنان نازل شده است.

ابن حجر مکی پس از نقل روایات مربوط به وجوب محبّت اهل بیت گفته است: “از احادیث پیشین وجوب محبّت اهل بیت و حرمت شدید بغض نسبت به آنان معلوم شد. بیهقی و بغوی و دیگران بر وجوب محبت آنان تصریح کرده‌اند و شافعی در ابیاتی که از او نقل شده به آن تصریح کرده است، چنان که گفته است:

“یا أهلَ بیتِ رسولِ اللّهِ حُبُّکُم..... فَرضٌ مِنَ اللّهِ فِی القرآنِ أنزَلَهُ“

فخرالدین رازی بر وجوب محبت اهل بیت این گونه استدلال کرده است: “شکی نیست که پیامبر (ص) علی، فاطمه، حسن و حسن (ع) را دوست می‌داشت، بر این اساس، این عمل بر همه امت واجب است زیرا خداوند فرموده است: و از او پیروی کنید تا هدایت شوید (اعراف۱۵۸). و نیز فرموده است: بگو: اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد. و نیز فرموده است: لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ.”.

از مجموع آیات مربوط به مزد رسالت پیامبر (ص) به دست می‌آید که وی هیچ گونه مزد مادی و غیر مادی که به خود او بازگردد از مسلمانان نخواسته است، و اگر هم مودّت اهل بیت خود را به عنوان مزد رسالت خویش مطرح کرده است، در واقع به خود آنان باز می‌گردد: «قُلْ ما سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ إِنْ أَجْرِی إِلاَّ عَلَی اللَّهِ وَ هُوَ عَلی‏ کُلِّ شَی‏ءٍ شَهیدٌ: بگو: هر اجر و پاداشی از شما خواسته‌ام، برای خود شماست. اجر من فقط بر خداوند است».

حدیث سفینه در منابع اهل سنت

این حدیث در منابع اهل سنت نیز آمده است. حاکم نیشابوری، محدث بزرگ اهل سنت متن حدیث را بدین صورت ذکر کرده است:

«قال رسول الله: مَثَلُ اهل بیتی مَثَل سفینة نوح، من رکبها نجی و من تخلّف عنها غَرِق؛ مَثَل اهل بیتم در بین شما، کشتی نوح است، هرکس بر آن سوار شود نجات یابد و هرکس جا بماند، غرق می‌شود.»

نیشابوری سپس می‌نویسد: «هذا حدیث صحیح على شرط مسلم: این حدیث، بنابر مبنای مسلم صحیح است.» یعنی این حدیث در ردیف احادیث کتاب صحیح مسلم است. کتاب مسلم، دومین کتاب معتبر اهل سنّت است.

متن حدیث سفینه

حدیث سفینه در کتب معتبر شیعه طبق آنچه ابوذر غفاری از پیامبر (ص) نقل کرده، چنین است:

إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی فِیکُمْ کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ دَخَلَهَا نَجَی، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ 

مَثَل اهل بیت من در میان شما کشتی نوح است، هر کس به این کشتی داخل شود نجات می یابد، و هر کس جا بماند، غرق می‌شود.

مصداق اولی الامر

کسی چون فخر رازی، گرچه دلالت این آیه بر عصمت اولی‌الامر را می‌پذیرد؛ ولی مصداق آن را همه امت می‌داند و ادعا می‌کند ما نمی‌توانیم معصوم را بشناسیم و تشخیص دهیم. اما روایات بسیاری در شیعه وجود دارد که بیان می‌کنند مراد از "اولی الامر"، ائمه معصوم(ع)اند. برخی از این روایات می‌آید:

1. جابر بن عبدالله انصاری از "اولی الامر" سؤال کرد و پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: «‌آنان جانشینان من و امامان مسلمانان بعد از من‌اند که اولِ ایشان علی بن ابی طالب است و بعد از او به ترتیب حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی...».
2. امام باقر(ع) در تفسیر این آیه می‌‏فرماید: «‌اولی الامر امامان از فرزندان علی و فاطمه‌اند، تا آنکه روز قیامت برپا شود». ایشان در جای دیگر نیز فرموده است: «‌خداوند از اولی الامر فقط ما را قصد کرده است و همه مؤمنان را تا روز قیامت به پیروی ما فرمان داده است».
3. امام صادق(ع) نیز می‌‏فرماید: «‌آنان (اولی الامر) علی بن ابی طالب، حسن، حسین، علی بن الحسین، محمد بن علی و جعفر یعنی من هستیم. سپاس خدا را به جای آورید که امامان و رهبرانتان را در زمانی به شما شناساند که مردم آنان را انکار می‌کنند».